Słownik rynku energii
Obywatelskie społeczności energetyczne
- Kategoria: Słownik rynku energii
Regulacje prawne dotyczące obywatelskich społeczności energetycznych przewidziano w ustawie z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (ogłoszona w Dzienniku Ustaw 23 sierpnia 2023 poz. 1681).
|
23 sierpnia 2023
30 kwietnia 2021 r. Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz ustawy o odnawialnych źródłach energii |
Zgodnie z art. 3 pkt 13f) ustawy Prawo energetyczne (w brzmieniu nadanym przez cyt. ustawę z dnia 28 lipca 2023 r.) przez obywatelską społeczność energetyczną rozumie się podmiot posiadający zdolność prawną, który:
a) opiera się na dobrowolnym i otwartym uczestnictwie i w którym uprawnienia decyzyjne i kontrolne przysługują członkom, udziałowcom lub wspólnikom będącym wyłącznie osobami fizycznymi, jednostkami samorządu terytorialnego, mikroprzedsiębiorcami lub małymi przedsiębiorcami w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2023 r. poz. 221, 641, 803 i 1414), dla których działalność gospodarcza w sektorze energetycznym nie stanowi przedmiotu podstawowej działalności gospodarczej określonej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej,
b) za główny cel ma zapewnienie korzyści środowiskowych, gospodarczych lub społecznych dla swoich członków, udziałowców lub wspólników lub obszarów lokalnych, na których prowadzi działalność,
c) może zajmować się:
- w odniesieniu do energii elektrycznej:
- - wytwarzaniem, zużywaniem lub
- - dystrybucją, lub
- - sprzedażą, lub
- - obrotem, lub
- - agregacją, lub
- - magazynowaniem, lub
- realizowaniem przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej w rozumieniu art. 2 pkt 12 ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej, lub
- świadczeniem usług ładowania pojazdów elektrycznych, o których mowa w ustawie z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych, lub
- świadczeniem innych usług na rynkach energii elektrycznej, w tym usług systemowych lub usług elastyczności, lub
- wytwarzaniem, zużywaniem, magazynowaniem lub sprzedażą biogazu, biogazu rolniczego, biomasy i biomasy pochodzenia rolniczego w rozumieniu art. 2 pkt 1, 2, 3 i 3b ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. z 2023 r. poz. 1436 i 1597).
Zasady funkcjonowania obywatelskich społeczności energetycznych uregulowano w Rozdziale 2e ustawy - Prawo energetyczne.
W datowanym na 30 kwietnia 2021 r. uzasadnieniu cyt. projektu ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. wskazano, iż przedmiotowe przepisy mają na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/944 z 5 czerwca 2019 r. obligującej państwa członkowskie do stworzenia podmiotu (citizen energy community - CEC), którego przedmiotem działalności może być wytwarzanie, dystrybucja, sprzedaż, zużywanie, agregacja lub magazynowanie energii, a także świadczenie usług w zakresie efektywności energetycznej, ładowania pojazdów elektrycznych lub świadczenie innych usług energetycznych swoim członkom lub udziałowcom.
Stworzenie ram prawnych działania obywatelskich społeczności energetycznych ma na celu umożliwienie odbiorcom końcowym energii elektrycznej bezpośredniego udziału w wytwarzaniu, zużyciu oraz dzieleniu się energią elektryczną z innymi odbiorcami.
W celu uniknięcia jednoczesnego funkcjonowania w systemie prawnym dwóch definicji społeczności energetycznych o zbliżonych uprawnieniach, powyższe regulacje mają również na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego także społeczności działającej w zakresie energii odnawialnej, o której mowa w art. 22 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (RED II) - renewable energy community (REC). Przepisy dyrektywy dają swobodę państwom członkowskim w zakresie wyboru formy działania obywatelskiej społeczności energetycznej wskazując jednak, iż musi posiadać zdolność prawną. Jako przykładowe formy w dyrektywie 2019/944 wskazano takie podmioty jak stowarzyszenia, spółdzielnie, spółki, organizacje nienastawiona na zysk, małe i średnie przedsiębiorstwa. Warunkiem działania obywatelskiej społeczności energetycznej ma być działanie we własnym imieniu oraz możliwość wykonywania praw i podlegania obowiązkom wynikającym z ustanowionych ram prawnych.
Definicja obywatelskiej społeczności energetycznej zawarta w dyrektywie 2019/944 (art. 2 pkt 11 lit. a), stanowi, że obywatelską społeczność energetyczną należy rozumieć jako podmiot posiadający zdolność prawną, który opiera się na dobrowolnym i otwartym uczestnictwie i który jest kontrolowany przez członków lub udziałowców, którzy są osobami fizycznym, organami samorządowymi lub małymi przedsiębiorcami.
Energetyka lokalna |
Tak więc członkostwo w obywatelskiej społeczności otwarte jest dla podmiotów wszelkich kategorii, jednak członkowie lub udziałowcy będący osobami fizycznym, organami samorządowymi, w tym gminami lub małymi przedsiębiorcami powinni mieć uprawnienia kontrolne, przy czym główna działalność tych podmiotów nie powinna być związana z rynkiem energii elektrycznej.
Uzasadnienie zaktualizowanego w dniu 26 stycznia 2023 projektu ww. ustawy wskazuje, iż w polskim porządku prawnym przyjęto rozwiązanie oparte na możliwości wyboru formy organizacyjnej funkcjonowania obywatelskiej społeczności energetycznej spośród wymienionych w dyrektywie 2019/944 jako przykłady, pod warunkiem spełnienia przez nie określonych wymogów. Zgodnie powyższym polskie obywatelskie społeczności energetyczne będą mogły wykonywać działalność w formie:
- spółdzielni,
- spółdzielni mieszkaniowej,
- wspólnoty mieszkaniowej,
- stowarzyszenia, z wyłączeniem stowarzyszenia zwykłego,
- spółki osobowej (z wyłączeniem spółki partnerskiej),
- spółdzielni rolników.
Warunkami koniecznymi do posiadania statusu obywatelskiej społeczności energetycznej jest zapewnienie uprawnień decyzyjnych i kontrolnych przysługujących członkom, udziałowcom, akcjonariuszom lub wspólnikom obywatelskiej społeczności energetycznej będącym wyłącznie osobą fizyczną, jednostką samorządu terytorialnego, mikroprzedsiębiorcą lub małym przedsiębiorcą, dla których działalność gospodarcza w zakresie obrotu, wytwarzania i dystrybucji energii elektrycznej nie stanowi przedmiotu podstawowej działalności gospodarczej.
|
|
LinkiZgodnie z art. 16 ust. 3 lit. e dyrektywy 2019/944 państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia ram prawnych umożliwiających ustalenie wewnątrz obywatelskiej społeczności energetycznej podziału energii elektrycznej, która jest wytwarzana przez będące własnością społeczności jednostki wytwórcze, przy czym podział energii elektrycznej nie może mieć wpływu na obowiązujące opłaty sieciowe, taryfy i inne opłaty. Projekt ustawy wprowadza obowiązek regulacji tej kwestii w statucie lub umowie obywatelskiej społeczności energetycznej.
Dyrektywa 2019/944 wprowadza również obowiązek traktowania obywatelskiej społeczności energetycznej, w odniesieniu do zużywania energii elektrycznej wytworzonej we własnym zakresie, jak odbiorcy aktywnego (art. 16 ust. 3 lit. d). Zgodnie z art. 15 ust. 2 lit. e odbiorcom aktywnym zapewnia się, by ponosili opłaty sieciowe odzwierciedlające koszty, z osobnym rozliczeniem energii elektrycznej wprowadzanej do sieci i zużywanej energii elektrycznej z sieci, tak by w odpowiedni i wyważony sposób uczestniczyli w ogólnym podziale kosztów systemu. Projekt zakłada instalację liczników u odbiorców końcowych zgodnie z harmonogramem w latach 2023-2028. Jednak odbiorca końcowy, który będzie chciał zostać odbiorcą aktywnym, będzie mógł uzyskać taki licznik na wniosek (art. 11t ust. 6 ww. ustawy). Powyższe regulacje dotyczą również obywatelskiej społeczności energetycznej.
Wykaz obywatelskich społeczności energetycznych
Dyrektywa 2019/944 obliguje państwa członkowskie do stworzenia ram regulacyjnych dla obywatelskich społeczności energetycznych i objęcia ich niedyskryminacyjnymi, sprawiedliwymi i przejrzystymi procedurami m.in. w odniesieniu do rejestracji. Na tej podstawie postanowiono stworzyć wykaz obywatelskich społeczności energetycznych, który pozwoli również na monitorowanie rozwoju obywatelskich społeczności energetycznych w Polsce. W przepisach projektu zaproponowano prowadzenie wykazu przez Prezesa URE w formie elektronicznej. Obywatelska społeczność energetyczna będzie mogła podjąć działalność po zamieszczeniu jej danych, na wniosek, w wykazie obywatelskich społeczności energetycznych.
Przedmiot działalności obywatelskiej społeczności energetycznej
Przedmiotem działalności obywatelskiej społeczności energetycznej może być wytwarzanie, dystrybucja, obrót, agregacja, magazynowanie energii elektrycznej, realizowanie przedsięwzięć służących poprawie efektywności energetycznej oraz świadczenie usług w zakresie ładowania pojazdów elektrycznych swoim członkom, w sieci dystrybucyjnej o napięciu znamionowym nie wyższym niż 110 kV.
W zależności od wykonywanej działalności, musi przestrzegać obowiązków i ograniczeń mających zastosowanie do innych uczestników rynku w sposób niedyskryminujący i proporcjonalny. Sprzedaż wytworzonej we własnym zakresie energii elektrycznej przedsiębiorstwu energetycznemu lub agregatorowi będzie możliwa na podstawie łączących ich umów.
Obywatelskiej społeczności energetycznej umożliwia się dostęp – bez dyskryminacji – do wszystkich rynków energii elektrycznej, bezpośrednio lub za pośrednictwem agregacji czym transponuje się przepis art. 16 ust. 3 lit. a dyrektywy 2019/944.
Obszar działalności obywatelskich społeczności energetycznych
Dyrektywa nie wskazuje obszaru działalności dla obywatelskich społeczności energetycznych, upoważniając jedynie państwa członkowskie do podjęcia decyzji w zakresie umożliwienia uczestnictwa transgranicznego. W projekcie ustawy nie określa się obszaru działania obywatelskich społeczności energetycznych przyjmując, że jedynym ograniczeniem może być obszar funkcjonowania operatora systemu dystrybucyjnego, ponieważ obywatelską społeczność energetyczną może działać na obszarze operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego zaopatrującego w energię elektryczną odbiorców będących członkami, udziałowcami, akcjonariuszami lub wspólnikami tej społeczności. Projekt nie przewiduje możliwości uczestnictwa transgranicznego obywatelskich społeczności energetycznych.
Wdrożenie społeczności działającej w zakresie energii odnawialnej na podstawie dyrektywy RED II
W celu uniknięcia jednoczesnego funkcjonowania w systemie prawnym dwóch definicji społeczności energetycznych o zbliżonych uprawnieniach, powyższe regulacje mają również na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego także społeczności działającej w zakresie energii odnawialnej, o której mowa w art. 22 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (dalej: dyrektywa RED II).
Główne założenia obywatelskiej społeczności działającej w zakresie energii odnawialnej zostały wskazane w następujących motywach dyrektywy RED II:
1. Uczestnictwo obywateli i władz lokalnych w projektach dotyczących energii odnawialnej za pośrednictwem społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej przynosi znaczną wartość dodaną w postaci lokalnej akceptacji dla energii ze źródeł odnawialnych oraz dostępu do dodatkowego kapitału prywatnego, co z kolei skutkuje lokalnymi inwestycjami, większym wyborem dla konsumentów i powszechniejszym uczestnictwem obywateli w transformacji energetyki. Takie zaangażowanie lokalne jest jeszcze bardziej istotne w kontekście wzrostu mocy energii odnawialnej. Środki pozwalające społecznościom energetycznym działającym w zakresie energii odnawialnej konkurować na równych zasadach z innymi producentami mają również na celu zwiększenie udziału obywateli lokalnych w projektach dotyczących energii odnawialnej, a co za tym idzie, zwiększenie stopnia akceptacji dla energii odnawialnej (pkt 70).
2. Specyfika lokalnych społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej pod względem wielkości, struktury własności i liczby projektów mogą ograniczać ich zdolność do konkurowania na równych zasadach z dużymi podmiotami, tj. konkurentami prowadzącymi większe projekty i szerszy zakres działalności. W związku z tym państwa członkowskie powinny mieć możliwość wybrania dla społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej dowolnej formy podmiotu pod warunkiem, że podmiot taki może, działając w swoim imieniu, wykonywać prawa i podlegać obowiązkom. Aby zapobiec nadużyciom i zapewnić szerokie uczestnictwo, społeczności energetyczne działające w zakresie energii odnawialnej powinny być w stanie pozostać niezależne od poszczególnych członków i innych tradycyjnych uczestników rynku, którzy uczestniczą w danej społeczności w charakterze członków lub udziałowców lub którzy współpracują z nią za pośrednictwem innych środków, takich jak inwestycje. Uczestnictwo w projektach dotyczących energii odnawialnej powinno być otwarte dla wszystkich potencjalnych członków lokalnych w oparciu o obiektywne, przejrzyste i niedyskryminacyjne kryteria. Jednym ze środków mających zrównoważyć tę niekorzystną sytuację wynikającą ze specyfiki lokalnych społeczności energetycznych działających w zakresie energii odnawialnej pod względem wielkości, struktury własności i liczby projektów jest umożliwienie społecznościom energetycznym działającym w zakresie energii odnawialnej działania w ramach systemu energetycznego i ułatwienie im integracji rynkowej. Społeczności energetyczne działające w zakresie energii odnawialnej powinny mieć możliwość wymiany między sobą energii, która jest produkowana przez instalacje należące do ich społeczności. Członkowie społeczności nie powinni jednak być zwolnieni z odpowiednich kosztów, opłat i podatków, które byłyby w podobnej sytuacji ponoszone przez odbiorców końcowych niebędących członkami społeczności lub producentów lub kiedy do tych transferów wykorzystuje się infrastrukturę sieci publicznej.
Wskazane wyżej założenia wpisują się w założenia leżące u podstaw obywatelskiej społeczności energetycznej z dyrektywy rynkowej.
Do najważniejszych uprawnień, jakie państwo członkowskie powinno zapewnić społeczności energetyczne oze - zgodnie z art. 22 dyrektywy RED II - jest prawo do produkcji (wytwarzania), zużywania, magazynowania i sprzedaży energii odnawialnej, w tym w drodze umów zakupu odnawialnej energii elektrycznej.
W tym celu należy uwzględnić, że zgodnie z dyrektywą RED II, energia odnawialna oznacza energię z odnawialnych źródeł niekopalnych, a mianowicie energię wiatru, energię promieniowania słonecznego (energię słoneczną termiczną i energię fotowoltaiczną) oraz energię geotermalną, energię otoczenia, energię pływów, fal i inną energię oceanów, hydroenergię, biomasę oraz gaz pochodzący z wysypisk śmieci, oczyszczalni ścieków i ze źródeł biologicznych (biogaz).
W zakresie podmiotowym dyrektywa RED II wymaga, aby społeczność energetyczna oze opierała się na otwartym i dobrowolnym uczestnictwie oraz była niezależna i skutecznie kontrolowana przez udziałowców lub członków zlokalizowanych w niewielkiej odległości od projektów dotyczących energii odnawialnej będących własnością tego podmiotu prawnego i przez niego rozwijanych. Ponadto, jej udziałowcami lub członkami powinny być osoby fizyczne, małe i średnie przedsiębiorstwa lub organy lokalne, w tym gminnymi.
Dyrektywa RED II nie zabrania społecznościom wykonywania działalności ekonomicznie opłacalnej, jednak nastawienie na zysk nie powinno stanowić jej podstawowego celu. Zarówno katalog form prawnych, jak i brzmienie definicji społeczności w niniejszym projekcie spełniają te założenie. Realizują wymóg, aby podstawowym celem społeczności energetycznej oze było przede wszystkim przynoszenie korzyści środowiskowych, ekonomicznych lub społecznych jego udziałowcom, członkom lub lokalnym obszarom, na których on działa, zamiast przynoszenia zysków finansowych,
Odrębnością dyrektywy RED II jest wymóg, aby społeczność energetyczna oze była skutecznie kontrolowana przez udziałowców lub członków zlokalizowanych w niewielkiej odległości od projektów dotyczących energii odnawialnej będących własnością tego podmiotu prawnego i przez niego rozwijanych. Takie zastrzeżenie wprowadza konieczność wprowadzenia szczególnej regulacji w przypadku, kiedy lokalna społeczność energetyczna będzie prowadzić działalność tylko w zakresie odnawialnych źródeł energii (formuła społeczności energetycznej oze z RED II). W takim przypadku uprawnienia decyzyjne i kontrolne będą przysługiwać członkom, udziałowcom lub wspólnikom posiadającym miejsce zamieszkania lub siedzibę na terenie działania operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego. Równocześnie, dodano możliwość wykonywania uprawnień decyzyjno–kontrolnych także średnim przedsiębiorcom. Zgodnie z dyrektywą RED II, społeczność oze powinna być skutecznie kontrolowania przez udziałowców lub członków, a do nich dyrektywa zalicza także średnich przedsiębiorców (art. 11zi ust. 2 i 3).
Z uwagi na cel dyrektywy, jakim jest rozwój oze, oraz przynoszenie korzyści społecznościom w wymiarze lokalnym, dodane zostało uprawnienie do wykonywania uprawnień decyzyjno–kontrolnych przez podmioty naukowe i badawcze określone w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Wprowadzone rozwiązanie powinno dodatkowo zaktywizować i wzmocnić potencjał lokalnej współpracy w zakresie rozwoju oze dzięki zachęcie dla świata nauki do czynnego uczestniczenia w lokalnej społeczności energetycznej.
Z punktu widzenia potrzeby uwzględnienia wymiaru lokalnego, społeczność energetyczna oze nie powinna mieć możliwości działania ogólnokrajowego. Z drugiej strony obszar ten nie powinien być zbyt mały, aby umożliwić współpracę między podmiotami, które nie są zlokalizowane w bliskiej odległości od siebie, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia zróżnicowania kraju pod względem gęstości zaludnienia, poziomu rozwoju gospodarczego oraz dostępu do infrastruktury sieciowej. Kierując się zasadą proporcjonalności, w projekcie dokonano ograniczenia działalności do obszaru działania jednego operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, co nie powinno stwarzać przeszkody dla rozwoju społeczności energetycznych na obszarach słabiej rozwiniętych, a przeciwnie – tworzyć zachęty do podjęcia współpracy w takiej formule.
Ustawa Prawo energetyczne, Rozdział 2e. Art. 11zi 1. Obywatelska społeczność energetyczna może wykonywać działalność w formie: Art. 11zj Członek, udziałowiec lub wspólnik obywatelskiej społeczności energetycznej zachowuje prawa i obowiązki wynikające z jego statusu jako odbiorcy końcowego lub odbiorcy aktywnego, w tym odbiorcy energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, wynikające z przepisów ustawy. 1. Obywatelska społeczność energetyczna prowadzi działalność na obszarze działania jednego operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, do którego sieci są przyłączone instalacje należące do członków, udziałowców lub wspólników tej społeczności. Art. 11zl 1. Statut lub umowa obywatelskiej społeczności energetycznej określa sposób prowadzenia rozliczeń oraz podział energii elektrycznej, która jest wytwarzana przez będące własnością tej społeczności jednostki wytwórcze w ramach obywatelskiej społeczności energetycznej. |