Słownik rynku energii
Bilansowanie systemu gazowego
- Kategoria: Słownik rynku energii
Zgodnie z ustawą - Prawo energetyczne (art. 3 pkt 23a) bilansowanie systemu oznacza (w zakresie paliw gazowych) działalność gospodarczą wykonywaną przez operatora systemu przesyłowego (OSP) lub dystrybucyjnego (OSD) w ramach świadczonych usług przesyłania lub dystrybucji, polegającą na równoważeniu zapotrzebowania na paliwa gazowe z dostawami tych paliw.
|
6 października 2023 GAZ-SYSTEM otrzymał zgodę Prezesa URE na obrót gazem na sąsiadujących obszarach bilansowania |
Bilansowanie handlowe oparte jest na zasadzie rozliczenia dobowego.
Jak wskazuje Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (URE) w swoim Raporcie nt. warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania, przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej i paliw gazowych (czerwiec 2019, s. 84, 85 w Polsce wyodrębnione są trzy obszary bilansowania.
W skład tzw. Krajowego Systemu Przesyłowego wchodzą dwa obszary:
(i) obszar bilansowania gazu wysokometanowego (KSPWM) oraz
(ii) obszar bilansowania gazu zaazotowanego (KSPZA).
Polski odcinek gazociągu Jamał-Europa Zachodnia (SGT) jest trzecim odrębnym obszarem bilansowania.
Krajowy System Przesyłowy oraz obszar bilansowania SGT łączy punkt właściwy systemu przesyłowego tzw. Punkt Wzajemnego Połączenia (PWP), przez który istnieje możliwość przesyłania gazu ziemnego. Zgodnie z ww. Raportem Prezesa URE z czerwca 2019 r. OSP podejmuje działania bilansujące poprzez zakup i sprzedaż standardowych produktów krótkoterminowych na platformie obrotu. Przyczynia się to do zwiększenia płynności rynku produktów krótkoterminowych w Polsce.
W chwili obecnej w obszarze bilansowania gazu wysokometanowego funkcjonuje jedna platforma obrotu – TGE S.A. – na której prowadzony jest obrót na następujących rynkach: Rynek Terminowy Towarowy gazu, Rynek Dnia Następnego gazu oraz Rynek Dnia Bieżącego gazu.
Obszar bilansowania gazu zaazotowanego Lw posiada natomiast bardzo ograniczone możliwości połączenia z pozostałymi obszarami bilansowania. Obszar ten nie posiada również połączeń z systemami bilansowania w państwach ościennych. W obszarze gazu zaazotowanego Lw gaz ziemny dostarczany jest wyłącznie z lokalnych kopalń gazu ziemnego oraz z odazotowni i mieszalni gazu ziemnego w Grodzisku Wielkopolskim (Sprawozdanie z działalności Prezesa URE w 2019 r., maj 2020, s. 177). Punkt wirtualny został utworzony w tym obszarze bilansowania w marcu 2016 r. Począwszy od 1 grudnia 2018 r. TGE S.A. zapewnia możliwość obrotu gazem ziemnym zaazotowanym, zarówno na rynku dnia bieżącego, jak również na rynku dnia następnego.
Zgodnie z IRiESP bilansowanie fizyczne (operacyjne) jest realizowane przez OSP w celu zapewnienia bezpieczeństwa funkcjonowania i integralności systemu przesyłowego. Natomiast bilansowaniem handlowym jest działalność OSP polegająca na określaniu i rozliczaniu wielkości niezbilansowania wynikającego z różnicy pomiędzy ilościami paliwa gazowego dostarczonego i odebranego z systemu przesyłowego przez użytkowników systemu. Zgodnie z IRiESP dobowy limit niezbilansowania w obszarze gazu zaazotowanego jak i wysokometanowego wynosi aktualnie 0%.
W 2017 r. Prezes URE wyraził ponownie zgodę na prowadzenie przez OSP obrotu gazem na platformie obrotu EEX działającej na obszarze bilansowania GASPOOL (Republika Federalna Niemiec) oraz na przesyłanie gazu do i z tego obszaru bilansowania w celu prowadzenia działań bilansujących w obszarze bilansowania Systemu Gazociągów Tranzytowych oraz w obszarze bilansowania Krajowego Systemu Przesyłowego gazu wysokometanowego.
Możliwość nabycia bądź sprzedaży standardowych produktów krótkoterminowych przez OSP na giełdzie EEX stanowi dodatkową, alternatywną dla transakcji zawieranych na platformie handlowej (obrotu) prowadzonej przez TGE S.A., możliwość podejmowania efektywnych działań bilansujących przez OSP.
Ponadto, OSP może podejmować działania bilansujące na obszarze bilansowania Krajowego Systemu Przesyłowego gazu wysokometanowego w celu zbilansowania obszaru bilansowania SGT.
W decyzji z 27 sierpnia 2018 r. Prezes URE ponownie wyraził zgodę na prowadzenie działań bilansujących na sąsiednim obszarze bilansowania. Dodatkowo, w roku gazowym 2018/2019 operator mógł prowadzić obrót gazem na terytorium Republiki Czeskiej w celu zbilansowania Krajowego Systemu Przesyłowego gazu wysokometanowego
Zasady bilansowania operacyjnego (fizycznego) systemu przesyłowego przez OSP, bilansowania portfeli bilansowych przez użytkowników systemu w obszarze bilansowania oraz prowadzenia rozliczeń za niezbilansowanie, rozumiane jako różnica w ilości gazu dostarczonego i odebranego z tego systemu, zostały uregulowane w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 312/2014 z dnia 26 marca 2014 r. ustanawiającym kodeks sieci dotyczący bilansowania gazu w sieciach przesyłowych.
Szczegółowe zasady bilansowania określa również wydana przez Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A., Instrukcja Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej (IRiESP).
Zgodnie z przepisami rozporządzenia 312/2014 użytkownicy sieci mają obowiązek bilansować swoje portfele bilansowe, tak aby ograniczyć do minimum konieczność podejmowania przez operatorów systemów przesyłowych określonych w nim działań bilansujących. Przy czym poprzez portfel bilansowy należy rozumieć, zgodnie z rozporządzeniem nr 312/2014, wyodrębnioną część ilości gazu dostarczanych i ilości gazu odebranych przez użytkownika systemu. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że powyższy obowiązek dotyczy obszaru bilansowania.
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki w Decyzji z dnia 26 marca 2019 r. znak DRR.WRG.4322.1.2019.AK1 zatwierdzającej zmiany w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej podkreślił (s. 4, 5), iż „w praktyce oznacza to, ze w ramach systemu bilansowania są reprezentowane odbiory i dostawy gazu zarówno w sieci przesyłowej, jak i sieci dystrybucyjnej, która jest połączona z siecią przesyłową tworząc jeden obszar bilansowania”.
Zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 312/2014 operator systemu przesyłowego podejmuje działania bilansujące w celu utrzymania sieci przesyłowej w granicach jej limttów operacyjnych oraz w celu uzyskania na koniec doby innej wartości akumulacji w sieci przesyłowej niż oczekiwana na podstawie przewidywanych dla tej doby gazowej ilości dostarczanych i ilości odbieranych, w sposób zgodny z ekonomiczną i efektywną eksploatacją sieci przesyłowej.
Biorąc pod uwagę powyższe, działania bilansujące podejmowane przez operatora systemu przesyłowego mogą wynikać z potrzeb utrzymania sieci przesyłowej w ramach limitów operacyjnych lub w celu uzyskania innej wartości akumulacji w sieci niż oczekiwana na podstawie realizacji kontraktów (zbilansowania portfeli) przez użytkowników systemu lub w celu efektywnego eksploatowania sieci. W konsekwencji działania bilansujące w sieci przesyłowej podejmowane przez operatora systemu przesyłowego mogą mieć na celu dostarczenie do lub odebranie dodatkowej ilości gazu wynikającej z niezbilansowania portfela bilansowego użytkowników systemu.
Ponadto Decyzją Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z dnia 26 marca 2019 r. znak DRR.WRG.4322.1.2019.AK1, zatwierdzającą zmiany w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej zmieniono brzmienie pkt 3.7.3.2 IRiESP. Postanowiono w nim, że zleceniodawca usług przesyłania (ZUP) jest zobowiązany do zapewnienia zbilansowania ilości przesyłanego paliwa gazowego w ramach umowy przesyłowej, tj. zapewnienia dostaw paliwa gazowego w ilościach odpowiadających zapotrzebowaniu jego odbiorców w poszczególnych obszarach bilansowania. Zgodnie z poprzednio obowiązującym brzmieniem tego punktu ZUP zobowiązany był do nieprzekraczania dopuszczalnego limitu niezbilansowania określonego w IRiESP.
Ponadto w definicjach krańcowej ceny kupna (KCKe), krańcowej ceny sprzedaży (KCSE), krańcowej ceny kupna (KCKLw) i krańcowej ceny sprzedaży (KCSiw) dodano odniesienie do platform obrotu, na której OSP może uczestniczyć w transakcjach kupna bądź sprzedaży produktów przenoszących prawo własności paliwa gazowego.
W przypadku, gdy na koniec doby dany użytkownik systemu jest niezbilansowany, OSP nakłada na niego opłatę za niezbilansowanie, o której mowa w art. 19 rozporządzenia 312/2014.
Przydział zdolności/przepustowości
Realizacja umów przesyłowych odbywa się poprzez przyznanie w pierwszej kolejności określonemu użytkownikowi sieci przydziału zdolności (PZ)/przydziału przepustowości (PP). Przepustowość jest oferowana w aukcjach przeprowadzanych zgodnie z przepisami Rozporządzenia Komisji (UE) 2017/459 z dnia 16 marca 2017 r. ustanawiającego kodeks sieci dotyczący mechanizmów alokacji zdolności w systemach przesyłowych (rozporządzenia CAM) lub odpowiednio na zasadach określonych w IRiESP.
Nominacje/renominacje
Na podstawie przyznanego przydziału przepustowości lub przydziału zdolności użytkownik składa nominacje i renominacje do OSP. Nominacją jest oświadczenie zleceniodawcy usługi przesyłania (ZUP) dotyczące ilości paliwa gazowego, która będzie dostarczona przez niego w określonym czasie do systemu przesyłowego w punktach wejścia i odebrana w punktach wyjścia. Zgodnie z IRiESP zleceniodawca usługi przesyłania w celu realizacji umowy przesyłowej składa OSP nominacje, w której określa ilość paliwa gazowego dla każdej godziny doby gazowej dla każdego punktu wejścia i wyjścia.
W odniesieniu do punktu wirtualnego będącego rynkiem giełdowym nominacje składa podmiot prowadzący rynek giełdowy.
OSP jest zobowiązany przekazać informację o zatwierdzeniu lub odrzuceniu nominacji nie później niż do godz. 16:00 doby poprzedzającej dobę, dla której dokonywana jest nominacja.
Nominacje mogą natomiast zostać zmienione w trybie renominacji. Renominacje można składać od godz. 16:00 poprzedzającej doby gazowej, do godz. 3:00 doby gazowej, której renominacja dotyczy.
Zatwierdzona zgodnie z postanowieniami IRiESP renominacja uzyskuje status zatwierdzonej nominacji.
Alokacje
Istotne dla prowadzenia bilansowania przez OSP są również zasady alokacji rozliczeniowej, polegającej na przypisaniu poszczególnym zleceniodawcom usługi przesyłania ilości paliwa gazowego przekazanego do przesłania w punkcie wejścia lub odbieranego w punkcie wyjścia.
W przypadku punktów wyjścia z systemu przesyłowego, alokacji dokonuje odbiorca paliwa gazowego w tym punkcie lub, w przypadku gdy jest to punkt połączenia z operatorem systemu współpracującego (OSW), ten operator systemu współpracującego. Na połączeniach z systemem dystrybucyjnym zgodnie z postanowieniami IRiESP, alokacji dokonuje operator systemu dystrybucyjnego. Alokacja dokonywana jest na podstawie rzeczywistego lub prognozowanego zużycia paliwa gazowego poszczególnych odbiorców.
Zasada neutralności bilansowania
Zasada neutralności bilansowania gazu wyrażona została w rozdziale VII rozporządzenia nr 312/2014 (w szczególności art. 29 ust. 1). Zgodnie z nią operator systemu przesyłowego jako podmiot odpowiedzialny za bilansowanie całego obszaru bilansowania nie może czerpać zysków ani ponosić strat z tytułu wypłacanych i otrzymywanych opłat za niezbilansowanie, opłat śróddziennych, opłat za działania bilansujące i innych opłat związanych z jego działalnością bilansującą, za którą uznaje się wszystkie działania podejmowane przez operatora systemu przesyłowego w celu wywiązania się z obowiązków określonych w rozporządzeniu nr 312/2014.
W ocenie Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (wyrażonej w Decyzji z dnia 26 marca 2019 r. znak DRR.WRG.4322.1.2019.AK1, zatwierdzającej zmiany w Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Przesyłowej) dotyczy ona całego obszaru bilansowania, ograniczenie zastosowania zasady neutralności w zakresie bilansowania handlowego jedynie do systemu przesyłowego, biorąc pod uwagę aktualne warunki funkcjonowania systemu gazowego i przyjęte rozwiązania, może powodować niezapewnienie należytej ochrony interesów użytkowników sieci.
Cyt. art. 29 ust. 1 z jednej strony wymienia opłaty, których zasady pobierania zostały uregulowane w rozporządzeniu 312/2014, jednocześnie jednak wskazuje, że w ramach metody kalkulacji opłat związanych z neutralnością bilansowania powinny zostać rozliczone wszelkie inne opłaty związane z działalnością bilansującą. W celu zachowania zasady neutralności działań bilansujących, OSP powinien przenosić na użytkowników sieci wszelkie koszty i przychody związane z prowadzeniem działań bilansujących. Przepływy pieniężne z tytułu neutralności bilansowania są realizowane poprzez pobieranie lub uiszczanie przez OSP opłaty związanej z neutralnością bilansowania. Zgodnie z art. 30 ust. 1 rozporządzenia 312/2014 opłata związana z neutralnością bilansowania jest płacona przez odpowiedniego użytkownika sieci lub na jego rzecz.
W celu ograniczenia ryzyka poniesienia strat przez OSP na skutek niewywiązywania się przez uczestników sieci z płatności z tytułu opłat związanych z działalnością bilansującą OSP oraz opłat związanych z neutralnością bilansowania, OSP ma prawo podejmować konieczne środki oraz nakładać na użytkowników sieci odpowiednie wymogi umowne, w tym wymagać zabezpieczeń finansowych.
Zatwierdzona przez Prezesa URE decyzją z dnia 27 maja 2020 r. metoda kalkulacji opłat związanych z bilansowaniem, zawierająca zmiany w stosunku do metody kalkulacji opłat zatwierdzonej decyzją Prezesa URE z dnia 15 grudnia 2018 r., znak: DRR.WRG.7129.6.2018.ŁWę umożliwia OSP realizację wskazanych powyżej obowiązków oraz uprawnień.