Słownik rynku energii
Efektywny system ciepłowniczy
- Kategoria: Słownik rynku energii
Stosownie do zrewidowanej (jako część pakietu "Fit for 55") dyrektywy w sprawie efektywności energetycznej (EED) definicja efektywnego systemu ciepłowniczego ulegnie istotnej modyfikacji. Kryteria w ramach tej definicji będą ulegać zaostrzeniu w kolejnych przedzialach czasowych, tj. od: 2028 г., 2035 г., 2040 г., 2045 г. 2050 г. stopniowo zwiększając wymagany minimalny udział odnawialnych źródeł energii (OZE) i/lub ciepła odpadowego w systemie - przy równoczesnym zmniejszeniu znaczenia wysokosprawnej kogeneracji, w szczególności od 2035 r. uzyskanie lub utrzymanie statusu systemu efektywnego nie będzie już możliwe wyłącznie poprzez udział wysokosprawnej kogeneracji (patrz art. 26 i Załącznik III Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1791 z dnia 13 września 2023 r.).
9 kwietnia 2024 Program OZE – źródło ciepła dla ciepłownictwa Strona Ministerstwa Klimatu i Środowiska Strona Funduszu Modernizacyjnego - zasady programu
21 lutego 2024
22 listopada 2023
|
Od 2028 r. minimalny wymagany udział wysokosprawnej kogeneracji musiałby wynieść co najmniej 80%, aby system można było uznać za efektywny.
W konsekwencji wprowadzenia ww. zmian, wiele systemów ciepłowniczych w Polsce spełniających obecnie kryteria systemu efektywnego, stracić może ten status.
Zgodnie z dotychczas obowiązującą definicją efektywny system ciepłowniczy i chłodniczy był to system, w którym do produkcji ciepła lub chłodu wykorzystuje się:
- co najmniej 50% energii ze źródeł odnawialnych lub
- co najmniej 50% ciepło odpadowe, lub
- co najmniej 75% ciepło pochodzące z kogeneracji, lub
- co najmniej w 50% połączenie takiej energii i ciepła.
Jak wskazano w analizie Polskiego Towarzystwa Elektrociepłowni Zawodowych (PTEZ) z kwietnia 2022 r. (Dekarbonizacja ciepłownictwa systemowego w Polsce w świetle pakietu „Fit for 55”) w Polsce wciąż zdecydowana większość systemów ciepłowniczych pozostaje nieefektywna – dane z 2019 r. wskazują na udział systemów efektywnych wyłącznie na poziomie ok. 10 % ogólnej liczby systemów ciepłowniczych, głównie w dużych aglomeracjach miejskich.
Podstawowym czynnikiem powodującym taki właśnie punkt startowy jest charakter polskich sieci ciepłowniczych. W Polsce aglomeracje miejskie są ogrzewane oraz zasilane w ciepło na potrzeby ciepłej wody użytkowej przez dysponujące wysokimi mocami wytwórczymi duże systemy ciepłownicze.
Wg PTEZ praktycznie niemożliwe jest dzielenie dużych systemów ciepłowniczych na mniejsze, zwłaszcza w dużych miastach, ze względu na zwartą zabudowę, duże zagęszczenie infrastruktury budynkowej, strukturę właścicielską gruntów. Brakuje jednocześnie technologii odnawialnych źródeł energii (OZE), które mogłyby na szerszą skalę zapewnić odpowiednio wysoką temperaturę nośnika doprowadzanego do sieci. Zmniejszenie temperatury po stronie odbierającej ciepło sieciowe nie jest możliwe do przeprowadzenia w racjonalny i odpowiedzialny sposób w ciągu kilku lat.
Osiągnięcie statusu efektywnego systemu ciepłowniczego po zakończeniu inwestycji warunkuje dostęp do finansowania ze środków publicznych na modernizację systemów ciepłowniczych. Ograniczenie udzielania pomocy publicznej dla nieefektywnych systemów ciepłowniczych utrudnia ich modernizację i przejście na niskoemisyjne technologie.
Dla jednostek gazowych spełnienie kryterium efektywnego systemu energetycznego warunkuje także zgodność z taksonomią – patrz wymogi dla działalności 4.31 uzupełniającego aktu delegowanego.
FIT for 55 - projekt dyrektywy EED
Zmiana kryteriów dla wysokosprawnej kogeneracji (Załącznik III)
Zgodnie z zaproponowanym przez Komisję Europejską w ramach pakietu Fit for 55 brzmieniem Załącznika III projektu dyrektywy o efektywności energetycznej (EED), w zakresie spełnienia kryterium wysokosprawnej kogeneracji, wśród dotychczasowych kryteriów dodano nowe kryterium limit bezpośrednich emisji CO2 dla jednostek wykorzystujących paliwa kopalne mniej niż 270 g CO2 na 1 kWh energii wytworzonej w skojarzeniu (łącznie ciepło, energia elektryczna i mechaniczna). Wg projektu limit bezpośrednich emisji będzie miał mieć zastosowanie od dnia wejścia w życie przekształconej dyrektywy, natomiast od dnia 1 stycznia 2026 r. kryteria definicji efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego w założeniu odnosiły się wprost do wysokosprawnej kogeneracji.
Linki
|
Jak wskazało PTEZ w cyt. analizie z kwietnia 2022 r., przepisy w takim brzmieniu uniemożliwiają kogeneracji węglowej utrzymanie statusu wysokosprawnej i jednocześnie wprowadzają limit emisyjny dla jednostek gazowych. PTEZ zaznaczył, iż wejście nowego kryterium spowoduje, że kogeneracyjne jednostki węglowe, które nie zostaną zmodernizowane do końca 2025 r. utracą status wysokosprawnej kogeneracji, co w przeważającej liczbie systemów przełoży się również na utratę statusu efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego.
Ponadto ww. projekt dyrektywy EED nie określał wprost metodyki obliczania nowego kryterium emisyjności. Ma to znaczenie w kontekście warunków pracy jednostek kogeneracji, w tym sezonowej zmiany krzywej cieplnej oraz usług systemowych realizowanych na rzecz systemu elektroenergetycznego – czynników mających wpływ na poziom emisji bezpośredniej CO2.
Projektowany horyzont wejścia w życie nowego kryterium tworzył zatem ryzyko, że polski sektor ciepłownictwa będzie miał trudności z realizacją zaplanowanej strategii dekarbonizacji obejmującej modernizację ciepłowni i elektrociepłowni węglowych na wysokosprawne elektrociepłownie zasilane gazem ziemnym. Szczególnie istotne było ryzyko związane z zapewnieniem finansowania transformacji polskiego sektora ciepłownictwa systemowego. Utrata statusu efektywnego systemu ciepłowniczego związana z brakiem uzyskania wymaganego wolumenu ciepła z wysokosprawnej kogeneracji ze względu na niespełnienie kryterium bezpośrednich emisji ogranicza dostępne finasowanie, zwłaszcza ze środków UE.
Zmiana definicji efektywnego systemu ciepłowniczego
W projekcie dyrektywy EED zaproponowano zmianę definicji efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego tak, aby w kolejnych latach spełniał on następujące kryteria:
− do 31 grudnia 2025 r. system wykorzystujący co najmniej 50% energii z odnawialnych źródeł, 50% ciepła odpadowego, 75% ciepła z kogeneracji lub 50% połączenia takiej energii i ciepła; (definicja dotychczasowa)
− od 1 stycznia 2026 r. system wykorzystujący co najmniej 50% energii z odnawialnych źródeł, 50% ciepła odpadowego, 80% ciepła z wysokosprawnej kogeneracji lub co najmniej połączenie takiego ciepła dostarczanego do sieci, w której udział energii z odnawialnych źródeł wynosi co najmniej 5%, a łączny udział energii z odnawialnych źródeł, ciepła odpadowego lub ciepła z wysokosprawnej kogeneracji wynosi co najmniej 50%;
− od 1 stycznia 2035 r. system wykorzystujący co najmniej 50% energii z odnawialnych źródeł i ciepła odpadowego, w którym udział energii z odnawialnych źródeł wynosi co najmniej 20%;
− od 1 stycznia 2045 r. system wykorzystujący co najmniej 75% energii z odnawialnych źródeł i ciepła odpadowego, w którym udział energii z odnawialnych źródeł wynosi co najmniej 40%;
− od 1 stycznia 2050 r. system wykorzystujący wyłącznie energię z odnawialnych źródeł i ciepło odpadowe, w którym udział energii z odnawialnych źródeł wynosi co najmniej 60%.
Wg oceny PTEZ zaprojektowane tempo zwiększania obowiązkowego udziału OZE spowodowałoby, iż od 2035 r. systemy ciepłownicze nie mogłyby zostać uznane za efektywne na podstawie udziału wysokosprawnej kogeneracji, a jedynie na podstawie udziału OZE i ciepła odpadowego. Jednocześnie niektóre systemy mogłyby ten status utracić już w 2026 r. z uwagi na brak spełnienia kryteriów emisyjności dla wysokosprawnej kogeneracji.
PTEZ w cyt. analizie podkreśliło, iż istotnie podważa to koncepcję wykorzystania potencjału i rozwój wysokosprawnej kogeneracji gazowej (w przyszłości z domieszką wodoru i w pełni wodorowej lub z udziałem gazów odnawialnych) jako najbardziej preferowanej technologii w polskich uwarunkowaniach ciepłownictwa systemowego.
Uwzględniając wielkość największych polskich systemów ciepłowniczych mialyby one trudności techniczne w uzyskaniu wymaganych udziałów energii OZE i ciepła odpadowego. W kontekście polskich uwarunkowań ciepłownictwa systemowego postulowany przez Komisję Europejską kierunek decentralizacji wytwarzania tworzył ryzyko konieczności dzielenia systemów na mniejsze. Realizacja takiego podejścia może z kolei stanowić ogromne wyzwanie, często niewykonalne techniczne ze względu na specyfikę systemów, szczególnie w dużych miastach, z uwagi na zwartą zabudowę, duże zagęszczenie infrastruktury budynkowej oraz strukturę właścicielską gruntów.
Wg PTEZ zaproponowane w projekcie kryteria ingerowały w podejmowane decyzje inwestycyjne, zagrażając uzyskaniu zwrotu z inwestycji w nowoczesne jednostki wysokosprawnej kogeneracji zasilanej gazem ziemnym. Miało to istotny wpływ na utrzymanie płynności finansowej przedsiębiorstw energetycznych oraz ich zdolność do realizacji dalszych inwestycji.
Dyrektywa EED 2023
Od 1 stycznia 2028 r. efektywny system ciepłowniczy musi mieć minimalny udział: - 80% wysokosprawnej kogeneracji albo - 5 proc. energii odnawialnej. |
20 września 2023 r. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1791 z dnia 13 września 2023 r. w sprawie efektywności energetycznej oraz zmieniająca rozporządzenie (UE) 2023/955 została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Dyrektywa weszła w życie po upływie 20 dni od publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Termin transpozycji dyrektywy do prawa krajowego państw członkowskich ustalono na 2 lata po dniu wejścia w życie.
Zgodnie z art. 26 ust. 1 zmienionej dyrektywy EED, efektywny system ciepłowniczy i chłodniczy musi spełniać następujące kryteria:
- do 31 grudnia 2027 r. - system wykorzystuje co najmniej 50% energii odnawialnej, 50% ciepła odpadowego, 75% ciepła z kogeneracji albo 50% kombinacji (miksu) tych źródeł;
- od 1 stycznia 2028 r. - system wykorzystuje co najmniej 50% energii odnawialnej, 50% ciepła odpadowego, 50% kombinacji energii odnawialnej i ciepła odpadowego, 80% ciepła z wysokosprawnej kogeneracji albo co najmniej kombinację ciepła wprowadzanego do systemu ciepłowniczego, gdzie udział energii odnawialnej wynosi co najmniej 5% i całkowity udział energii odnawialnej, ciepła odpadowego lub wysokosprawnej kogeneracji wynosi co najmniej 50%;
- od 1 stycznia 2035 r. - system wykorzystuje co najmniej 50% energii odnawialnej, 50% ciepła odpadowego, 50% kombinacji energii odnawialnej i ciepła odpadowego albo system, w którym całkowity udział energii odnawialnej, ciepła odpadowego lub wysokosprawnej kogeneracji wynosi co najmniej 80%, a całkowity udział energii odnawialnej lub ciepła odpadowego wynosi co najmniej 35%;
- od 1 stycznia 2040 r. - system wykorzystuje co najmniej 75% energii odnawialnej, 75% ciepła odpadowego albo 75% kombinacji energii odnawialnej i ciepła odpadowego i jednocześnie całkowity udział energii odnawialnej, ciepła odpadowego i wysokosprawnej kogeneracji wynosi co najmniej 95% przy minimalnym udziale OZE lub ciepła odpadowego na poziomie 35%;
- od 1 stycznia 2045 r. - system wykorzystuje co najmniej 75% energii odnawialnej, 75% ciepła odpadowego albo 75% kombinacji energii odnawialnej i ciepła odpadowego;
- od 1 stycznia 2050 r. - system wykorzystuje wyłącznie energię odnawialną, ciepło odpadowe lub ich kombinację.
Tak więc widoczne jest, w stosunku do projektu Dyrektywy, odsunięcie w czasie o 2 lata pierwszych kluczowych modyfikacji (z 1 stycznia 2026 na 1 stycznia 2028).
Polskie Towarzystwo Elektrociepłowni Zawodowych w dokumencie z 30 maja 2023 r. (Ocena wpływu rozstrzygnięć unijnego pakietu „Fit for 55” na transformację sektora ciepłownictwa systemowego w Polsce) sporządziło następujące zestawienie obowiązujących wymagań:
Data |
Warunek OZE lub/i ciepła odpadowego |
Warunek jedynie z kogeneracją |
Warunek mieszany (kogeneracja+ciepło odpadowe+odnawialne) |
Do 31 grudnia 2027 |
50% |
75% (bez wysokiej sprawności) |
50% (bez wysokiej sprawności kogeneracji) |
Od 1 stycznia 2028 do 31 grudnia 2034 |
50% |
80% wysokosprawnej kogeneracji |
50% (min. 5% OZE) |
Od 1 stycznia 2035 do 31 grudnia 2039 |
50% |
Brak |
80% (min. 35% OZE lub ciepła odpadowego) |
Od 1 stycznia 2040 do 31 grudnia 2044 |
75% |
Brak |
95% (min. 35% OZE lub ciepła odpadowego) |
Od 1 stycznia 2045 do 31 grudnia 2049 |
75% |
Brak |
Brak |
Od 1 stycznia 2050 |
100% |
Brak |
Brak |
Jako alternatywę dla ww. kryteriów, stosownie do art. 26 ust. 2 nowej Dyrektywy EED państwa członkowskie mogą również wybrać kryteria w zakresie zrównoważonego rozwoju oparte na wielkości emisji gazów cieplarnianych z systemu ciepłowniczego i chłodniczego na jednostkę ciepła lub chłodu dostarczoną odbiorcom:
- do 31 grudnia 2025 r.: 200 gramów/kWh;
- od 1 stycznia 2026 r.: 150 gramów/kWh;
- od 1 stycznia 2035 r.: 100 gramów/kWh;
- od 1 stycznia 2045 r.: 50 gramów/kWh;
- od 1 stycznia 2050 r.: 0 gramów/kWh, a państwa członkowskie mogą wybrać sposób wypełnienia definicji w określonych ramach czasowych.
Systemy ciepłownicze w momencie ich budowy muszą spełniać właściwe na dany moment kryteria zgodnie z jedną z metodyk opisanych powyżej. Dodatkowo, państwa członkowskie zapewnią, że w przypadku budowy nowych systemów ciepłowniczych albo istotnej modernizacji jednostek wytwórczych nie występuje wzrost wykorzystania paliw kopalnych innych niż gaz ziemny w istniejących źródłach w porównaniu do średniego zużycia z poprzednich 3 lat oraz, że żadne nowe źródło w systemie nie wykorzystuje paliw kopalnych, z wyłączeniem jednostek wykorzystujących gaz ziemny, które mogłyby być budowane do roku 2030.
W odniesieniu do wysokosprawnej kogeneracji nowa dyrektywa EED wprowadza w Załączniku III limit emisji bezpośrednich dwutlenku węgla, który w przypadku jednostek opartych o paliwa kopalne, wyznaczono na 270 g CO2/kWh wyprodukowanej energii, przy czym będzie mieć on zastosowanie do jednostek nowych oraz znacząco zmodernizowanych (tj. modernizacji, której koszt przekracza 50% kosztów inwestycji w nową porównywalną jednostkę) po dacie transpozycji Załącznika III.
W przypadku jednostek kogeneracji działających przed wejściem w życie zmienionej dyrektywy, przepisy Załącznika III przewidują możliwość odstępstwa od stosowania kryterium emisyjnego do dnia 1 stycznia 2034 r., pod warunkiem, że takie jednostki posiadają plan redukcji emisji w celu osiągnięcia progu 270 g CO2/kWh do dnia 1 stycznia 2034 r.
Spełnienie wskazanego limitu emisyjności warunkuje posiadanie przed jednostkę wytwórczą statusu wysokosprawnej kogeneracji, w konsekwencji wpływając na to, czy dany system ciepłowniczy spełnia kryteria efektywnego.
Istotnym obowiązkiem, który zostanie nałożony na operatorów istniejących systemów ciepłowniczych (o mocy zamówionej powyżej 5 MWt), które nie spełniają kryteriów efektywnego systemu, jest konieczność przygotowywania co pięć lat, począwszy od 1 stycznia 2025 r., planu mającego na celu poprawę efektywności wykorzystania energii pierwotnej, zmniejszenia strat na przesyle oraz zwiększenia udziału dostaw ciepła ze źródeł odnawialnych oraz obejmującego działania na rzecz osiągnięcia przez te systemy statusu efektywnego. Plan ma być przyjmowany przez właściwy organ.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1791 z dnia 13 września 2023 r. w sprawie efektywności energetycznej oraz zmieniająca rozporządzenie (UE) 2023/955 (EED), art. 26 ust. 5
|
Wzmocnione zostaną także przepisy związane z planowaniem systemów ciepłowniczych, w tym na poziomie lokalnym. Zgodnie z art. 23 zmienionej dyrektywy EED, państwa członkowskie przedłożą kompleksową ocenę ciepłownictwa i chłodu, która ma powstać we współpracy z kluczowymi interesariuszami. W ramach tych strategii promowane mają być rozwiązania bazujące na efektywnych systemach ciepłowniczych i chłodniczych. Ponadto, samorządy i gminy o liczbie mieszkańców powyżej 45 000 będą opracowywać, we współpracy ze wszystkimi kluczowymi uczestnikami rynku, lokalne plany ciepłownictwa i chłodu, które będą się skupiać na ocenie stanu infrastruktury, analizie urządzeń i systemów grzewczych w budynkach, dostępnych technologii, a także możliwych źródeł finansowania inwestycji m. in. w niskotemperaturowe sieci ciepłownicze.
Podsumowując, wg PTEZ najważniejsze elementy dyrektywy EED i jej transpozycji do prawa krajowego odnoszą się do definicji efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego oraz uwzględnienia nowego kryterium emisji bezpośrednich dwutlenku węgla w przypadku jednostek wysokosprawnej kogeneracji, zarówno nowych i poddawanych modernizacji, jak również tych istniejących.
Polskie Towarzystwo Elektrociepłowni Zawodowych przedstawiło następujące rekomendacje dotyczące implementacji dyrektywy EED w prawie krajowym w odniesieniu do definicji efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego (Ocena wpływu rozstrzygnięć unijnego pakietu „Fit for 55” na transformację sektora ciepłownictwa systemowego w Polsce, 30 maja 2023 r. ):
JEDNOSTKA REDAKCYJNA |
ZAGADNIENIE |
REKOMENDACJA W ZAKRESIE KIERUNKU IMPLEMENTACJI W PRAWIE KRAJOWYM |
Art. 24 ust. 1 i 1a |
Określenie kryteriów w ramach definicji efektywnego systemu ciepłowniczego, które będą obowiązywały w poszczególnych przedziałach czasowych, a także wskazanie możliwości zastosowania przez państwa członkowskie alternatywnych kryteriów uznawania systemu za efektywny, bazujących na maksymalnym wskaźniku emisji gazów cieplarnianych w przeliczeniu na jednostkę ciepła dostarczaną do odbiorców. |
Dokonanie zmian w celu transponowania zmienionej definicji efektywnego systemu ciepłowniczego, z zastrzeżeniem niestosowania alternatywnego podejścia. Alternatywna metodyka jest zdecydowanie mniej korzystna biorąc pod uwage specyfikę polskich systemów ciepłowniczych. Konieczne jest równocześnie doprecyzowanie zapisów w taki sposób, aby uniknąć niejasności i watpliwosci interpretacyjnych w szczególności w odniesieniu do kryteriów, mających zastosowanie od 2035 r. i od 2040 r. oraz odnoszących sie do przypadkow występowania w systemie kombinacji różnych rodzajów źródeł, czy technologii. |
Art. 24 ust. 2 |
Wprowadzenie obowiązku, że w przypadku nowobudowanego systemu ciepłowniczego lub znaczącej modernizacji jednostek wytwórczych zasilających istniejące systemy, muszą zostać spełnione kryteria systemu efektywnego (obowiązujące w momencie rozpoczęcia funkcjonowania systemu lub kontynuowania działalności po modernizacji) oraz nie może dojść do zwiększenia wykorzystania paliw kopalnych, innych niż gaz ziemny, w porównaniu z trzyletnią średnią sprzed modernizacji; w odniesieniu do nowych jednostek wskazano, że nie mogą wykorzystywać paliw kopalnych z wyjątkiem gazu ziemnego do 2030 r. |
Przyjęcie przepisów, które będą w sposób niebudzący wątpliwości interpretacyjnych regulowały kwestie perspektywy czasowej wykorzystania gazu ziemnego w nowych jednostkach zasilających systemy ciepłownicze, tak, aby zapewnić pewność prawną w odniesieniu do możliwości budowy lub znaczącej modernizacji takich źródeł do 2030 r. oraz eksploatacji gazowych jednostek wytwórczych po tym okresie. |
Art. 24 ust. 3 |
Wprowadzenie obowiązku, nałożonego na operatorów/właścicieli istniejących systemów ciepłowniczych (o mocy powyżej 5 MW+), które nie spełniają kryteriów efektywnego systemu, w zakresie przygotowywania co pięć lat, począwszy od 1 stycznia 2025 r., planu mającego na celu poprawę efektywności wykorzystania energii pierwotnej, zmniejszenia strat na przesyle oraz zwiększeniaudziału dostaw ciepła ze źródeł odnawialnych, a także obejmującego działaniana rzecz osiągnięcia przez te systemy statusu efektywnego; taki plan ma być przyjmowanyprzez właściwy organ. |
Wprowadzenie przepisów określających szczegółową zawartość, status i sposób przyjmowania planu, a także regulujących kwestie formy i zasad monitorowania działań ujetych w przedmiotowym dokumencie; przepisy nie powinny zawierać sankcji dla operatora w przypadku braku realizacji przedsięwzięć ujętych w planie lub występowania opóźnień w tym zakresie, aby nie obciążać nadmiernie operatorów sieci ciepłowniczych i wytwórców w tychsystemach. Biorąc pod uwagę konieczność przygotowania planu, o którym mowa w Załączniku III, wskazane jest ponadto zminimalizowanie obciążeń administracynych w zakresie opracowywania planów wymaganych przez przepisy regulacji w kierunku powstania możliwie jednego dokumentu, który byłby wykorzystywany na potrzeby raportowania w ramach dyrektywy. |
Dostęp stron trzecich do systemów ciepłowniczych
W zakresie dostępu stron trzecich do systemów ciepłowniczych zgodnie ze zmienioną dyrektywą RED (art. 24(4b)(5)) Państwa Członkowskie UE są zachęcane do przyłączania energii odnawialnej oferowanej przez te strony w systemach ciepłowniczych o mocy powyżej 25 MWt.
Od tej zasady przewidziano wyłączenia:
- związane z technicznymi aspektami funkcjonowania systemów oraz
- gdy dany system ciepłowniczy spełnia wymagania efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego w rozumieniu dyrektywy EED.
Polskie regulacje
Warto zauważyć, iż spełnienie kryteriów z dyrektywy EED może następować zarówno dla wszystkich systemów ciepłowniczych, które spełniają obowiązującą definicję efektywnego systemu ciepłowniczego, jak i dla systemów, które przestały spełniać kryteria wynikające z obowiązującej definicji, ale są objęte planem zwiększenia efektywności energetycznej w zakresie energii pierwotnej oraz zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych.
W polskim porządku prawnym wprowadzono analogiczne rozwiązanie, które pozwoli na korzystanie z uprawnień przysługujących efektywnemu energetycznie systemowi ciepłowniczemu również przez właściciela/operatora systemu, który to system dopiero będzie spełniał te kryteria w przyszłości, w oparciu o uzgodniony z Prezesem URE plan rozwoju (art. 36 ustawy z 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw).
Ponadto stosownie do art. 116 ust. 2b ustawy o odnawialnych źródłach energii przedsiębiorstwa energetyczne działające w obszarze sieci ciepłowniczej, która jest elementem efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego nie są objęte obowiązkami zakupu ciepła lub chłodu, wytworzonych w przyłączonych do tej sieci instalacjach odnawialnego źródła energii lub ciepła odpadowego.
Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw
Art. 36. 1. Na potrzeby stosowania przepisów art. 7b ustawy zmienianej w art. 4 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą oraz przepisu art. 116 ust. 2b ustawy zmienianej w art. 1, przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją ciepła uzgadnia z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki plan rozwoju, o którym mowa w art. 16 ustawy zmienianej w art. 4, w części przewidującej, że system ciepłowniczy przedsiębiorstwa energetycznego będzie spełniał w terminie do dnia 31 grudnia 2025 r. warunki dotyczące efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego określone w art. 7b ust. 4 ustawy zmienianej w art. 4. 2. Uzgodnienie, o którym mowa w ust. 1, następuje na wniosek przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem lub dystrybucją ciepła złożony do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki w terminie 1 roku od dnia wejścia w życie ustawy, do którego załącza się: 1) informacje dotyczące planowanych przedsięwzięć w zakresie modernizacji, rozbudowy albo budowy nowych źródeł ciepła, w tym źródeł stanowiących instalacje odnawialnego źródła energii; 2) informacje dotyczące planowanej konwersji źródeł ciepła na jednostki wytwórcze będące jednostkami kogeneracji; 3) informacje dotyczące przewidywanego sposobu finansowania inwestycji; 4) niezbędne dokumenty potwierdzające techniczną i ekonomiczną możliwość dokonania planowanych inwestycji; 5) harmonogram realizacji planowanych inwestycji; 6) inne dokumenty potwierdzające, że system ciepłowniczy będzie spełniał w terminie do dnia 31 grudnia 2025 r. warunki efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego, określone w art. 7b ust. 4 ustawy zmienianej w art. 4. 3. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, w terminie miesiąca od dnia złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 2, może wezwać przedsiębiorstwo energetyczne, które złożyło ten wniosek, do uzupełnienia podlegającej uzgodnieniu części planu rozwoju w sposób zapewniający jego zgodność z wymaganiami określonymi w art. 16 ustawy zmienianej w art. 4 lub do złożenia dodatkowych wyjaśnień w zakresie przyjętych założeń dotyczących spełniania do dnia 31 grudnia 2025 r. warunków uznania systemu ciepłowniczego tego przedsiębiorstwa za efektywny energetycznie system ciepłowniczy określonych w art. 7b ust. 4 ustawy zmienianej w art. 4. 4. Wniosek złożony po terminie, o którym mowa w ust. 2, lub nieuzupełniony w terminie, o którym mowa w ust. 3, pozostawia się bez rozpoznania. 5. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki odmawia uzgodnienia planu rozwoju, o którym mowa w art. 16 ustawy zmienianej w art. 4, w przypadku niezgodności planu rozwoju z obowiązującymi przepisami prawa lub gdy załączone przez przedsiębiorstwo energetyczne dokumenty nie potwierdzają możliwości technicznej lub ekonomicznej spełnienia w terminie do dnia 31 grudnia 2025 r. warunków uznania systemu ciepłowniczego za efektywny energetycznie system ciepłowniczy określonych w art. 7b ust. 4 ustawy zmienianej w art. 4. 6. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki uzgadnia lub odmawia uzgodnienia planu rozwoju, o którym mowa w art. 16 ustawy zmienianej w art. 4, w formie decyzji, w terminie miesiąca od dnia złożenia wniosku albo od dnia dokonania uzupełnienia lub złożenia dodatkowych wyjaśnień, o których mowa w ust. 3. 7. Zmianę uzgodnionego planu rozwoju, o którym mowa w art. 16 ustawy zmienianej w art. 4, w zakresie planowanego spełnienia przez system ciepłowniczy warunków uznania go za efektywny energetycznie system ciepłowniczy określonych w art. 7b ust. 4 ustawy zmienianej w art. 4, uznaje się za uzgodnioną, jeżeli Prezes Urzędu Regulacji Energetyki w terminie 30 dni od dnia otrzymania pisemnej informacji od przedsiębiorstwa energetycznego, o którym mowa w ust. 1, nie wyrazi sprzeciwu na dokonanie takiej zmiany. Art. 37. 1. Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją ciepła w danej sieci ciepłowniczej przekazuje po raz pierwszy Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki i ministrowi właściwemu do spraw energii sprawozdanie oraz publikuje po raz pierwszy informację, o których mowa w art. 7b ust. 5 ustawy zmienianej w art. 4, w terminie do dnia 29 lutego 2024 r. 2. Przedsiębiorstwo energetyczne wytwarzające ciepło dostarczane do sieci ciepłowniczej przekazuje po raz pierwszy przedsiębiorstwu energetycznemu, do którego sieci jest przyłączone, informacje niezbędne do realizacji obowiązku, o którym mowa w art. 7b ust. 5 ustawy zmienianej w art. 4, w terminie do dnia 31 stycznia 2024 r. |
Prawo energetyczne, art. 7b 1. Podmiot posiadający tytuł prawny do korzystania z obiektu, który nie jest przyłączony do sieci ciepłowniczej lub wyposażony w indywidualne źródło ciepła, zlokalizowanego na terenie, na którym istnieją techniczne warunki dostarczania ciepła z systemu ciepłowniczego lub chłodniczego, zapewnia efektywne energetycznie wykorzystanie lokalnych zasobów paliw i energii przez przyłączenie obiektu do sieci ciepłowniczej, o ile istnieją techniczne i ekonomiczne warunki przyłą- czenia do sieci ciepłowniczej i dostarczania ciepła do tego obiektu z sieci ciepłowniczej. 2. Przez system ciepłowniczy lub chłodniczy rozumie się sieć ciepłowniczą lub chłodniczą oraz współpracujące z tą siecią urządzenia lub instalacje służące do wytwarzania lub odbioru ciepła lub chłodu. 3. Obowiązku, o którym mowa w ust. 1, nie stosuje się, jeżeli jest planowane dostarczanie ciepła z indywidualnego źródła ciepła w obiekcie, które spełnia łącznie następujące warunki: 1) charakteryzuje się współczynnikiem nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej nie wyższym niż 0,8; 2) ciepło wytworzone z tego źródła ciepła stanowi nie mniej niż 60% ciepła z odnawialnych źródeł energii. 3a. (uchylony) 3b. (uchylony) 3c. Spełnienie warunków, o których mowa w ust. 3, stwierdza się na podstawie audytu, przy czym: 1) współczynnik nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej, o którym mowa w ust. 3 pkt 1, określa się zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 15 ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków (Dz.U. z 2021 r. poz. 497, z 2022 r. poz. 2206 oraz z 2023 r. poz. 1762); 2) w odniesieniu do obiektów zasilanych z więcej niż jednego indywidualnego źródła ciepła, na potrzeby określenia współczynnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej, o którym mowa w ust. 3 pkt 1, dla całości ciepła dostarczanego do obiektu, stosuje się metodologię zawartą w przepisach wydanych na podstawie art. 29 ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej. 3d. Audyt, o którym mowa w ust. 3c, może sporządzić osoba, która spełnia warunki, o których mowa w art. 17 ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków. 3e. Podmiot posiadający tytuł prawny do obiektu przyłączonego do sieci ciepłowniczej, która nie jest elementem efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego, o którym mowa w ust. 4, może odłączyć się od sieci przez rozwiązanie lub zmianę umowy na dostarczanie ciepła do tego obiektu, w celu samodzielnego wytwarzania ciepła w indywidualnym źródle ciepła spełniającym warunki, o których mowa w ust. 3. 3f. W przypadku rozwiązania umowy, o którym mowa w ust. 3e, przedsiębiorstwo energetyczne może obciążyć podmiot, o którym mowa w tym przepisie, kosztami poniesionymi bezpośrednio z powodu fizycznego odłączenia się tego podmiotu od sieci ciepłowniczej, w szczególności kosztami likwidacji elementów sieci ciepłowniczej, w tym przyłącza oraz węzła cieplnego. 3g. W przypadku budynku wielolokalowego odłączenie od systemu, o którym mowa w ust. 3e, może dotyczyć jedynie całego takiego budynku. 4. Przez efektywny energetycznie system ciepłowniczy lub chłodniczy rozumie się system ciepłowniczy lub chłodniczy, w którym do wytwarzania ciepła lub chłodu wykorzystuje się co najmniej w: 1) 50% energię z odnawialnych źródeł energii lub 2) 50% ciepło odpadowe, lub 3) 75% ciepło pochodzące z kogeneracji, lub 4) 50% połączenie energii i ciepła, o których mowa w pkt 1-3. 5. Przedsiębiorstwo energetyczne posiadające koncesję na przesyłanie lub dystrybucję ciepła w danej sieci ciepłowniczej, w terminie do dnia 31 marca każdego roku: 1) przekazuje Prezesowi URE oraz ministrowi właściwemu do spraw energii sprawozdanie z działań mających na celu osiągnięcie efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego, o którym mowa w ust. 4, za poprzedni rok kalendarzowy, zawierające: a) procentowe udziały energii z odnawialnych źródeł energii, z podaniem rodzaju odnawialnego źródła energii, ciepła odpadowego i ciepła pochodzącego z kogeneracji, w łącznej ilości ciepła dostarczonego do tego systemu ciepłowniczego w poprzednim roku kalendarzowym, b) wartości współczynnika nakładu nieodnawialnej energii pierwotnej obliczonego na podstawie przepisów wydanych na podstawie art. 29 ustawy z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej, c) sumę końcowego zużycia energii cieplnej brutto, o której mowa w art. 2 pkt 16 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, wytworzonej przez wszystkich wytwórców ciepła w danym systemie ciepłowniczym wraz z ilością oraz udziałem ciepła wytworzonego z odnawialnych źródeł energii i ciepła odpadowego, d) nazwę oraz adres siedziby i miejsca prowadzenia działalności przedsiębiorstwa energetycznego, e) numer identyfikacji podatkowej (NIP) przedsiębiorstwa energetycznego i numery posiadanych przez to przedsiębiorstwo koncesji, f) dane dotyczące lokalizacji systemu ciepłowniczego, którego dotyczy sprawozdanie, liczby przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się w tym systemie przesyłaniem i dystrybucją ciepła zakupionego od innego przedsiębiorstwa energetycznego oraz liczby źródeł ciepła w tym systemie, g) podpis osoby upoważnionej; 2) publikuje na swojej stronie internetowej informacje, o których mowa w pkt 1 lit. a-c. 6. Przedsiębiorstwo wytwarzające ciepło dostarczane do sieci ciepłowniczej przekazuje przedsiębiorstwu energetycznemu, do którego sieci jest przyłączone, informacje niezbędne do realizacji obowiązku, o którym mowa w ust. 5, w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku za rok poprzedni. 7. Przepis ust. 6 stosuje się także do przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem lub dystrybucją ciepła, którego sieć ciepłownicza jest przyłączona do innej sieci ciepłowniczej, w odniesieniu do ciepła przesyłanego z sieci tego przedsiębiorstwa do innej sieci. 8. Minister właściwy do spraw energii, po zasięgnięciu opinii Prezesa URE, określi, w drodze rozporządzenia, wzór sprawozdania, o którym mowa w ust. 5 pkt 1, kierując się koniecznością ujednolicenia formy i sposobu jego przekazywania. |
Podsumowanie
Zmiany regulacyjne dokonane na przełomie lat 2023/2024 należy ocenić jako przełomowe dla ciepłownictwa systemowego. Zmierzają one do eliminacji węgla z wytwarzania ciepła, co w połączeniu z zagadnieniami dot. ESG oraz rynku mocy jest działaniem wielopłaszczyznowym.
Do kluczowych nowych wymogów należą:
- Uzgodnienie do 1 października 2024 r. z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki planu rozwoju w części przewidującej że system ciepłowniczy przedsiębiorstwa energetycznego będzie spełniał w terminie do dnia 31 grudnia 2025 r. warunki dotyczące efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego określone w art. 7b ust. 4 ustawy Prawo energetyczne (wymóg adresowany do przedsiębiorstw energetycznych zajmujących się przesyłaniem lub dystrybucją ciepła - art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw).
- Złożenie sprawozdania do Prezesa URE i Ministra właściwego ds. energii z działań mających na celu osiągnięcie efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego za poprzedni rok kalendarzowy do dnia 29 lutego 2024 r. (i co roku do 31 marca) - podstawa prawna jw.
- Opublikowanie ww. informacji w ww. terminach - podstawa prawna jw.
- Opracowanie Planu neutralności klimatycznej do 1 maja 2024 r. w przypadku nieodpłatnej alokacji uprawnień do emisji na ciepło - podstawa prawna art. 10a ust. 4 Dyrektywy EU ETS (w brzmieniu ustalonym Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/959 z dnia 10 maja 2023 r. zmieniającą dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii oraz decyzję (UE) 2015/1814 w sprawie ustanowienia i funkcjonowania rezerwy stabilności rynkowej dla unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych).
- Opracowanie od dnia 1 stycznia 2025 r., a następnie co pięć lat, przez operatorów wszystkich istniejących systemów ciepłowniczych i chłodniczych o całkowitej mocy wyprodukowanych ciepła i chłodu przekraczającej 5 MW, które to systemy nie spełniają kryteriów efektywności energetycznej, planu zapewnienia bardziej efektywnego zużycia energii pierwotnej, ograniczenia strat w dystrybucji oraz zwiększenia udziału energii ze źródeł odnawialnych w zaopatrzeniu w energię cieplną i chłodniczą. Plan ten powinien obejmować środki mające na celu spełnienie kryteriów efektywności energetycznej i wymaga zatwierdzenia przez właściwy organ - podstawa prawna art. 26 ust. 5 nowej Dyrektywy EED.
Realizując powyższe wymogi należy mieć na względzie w szczególności poniższe uwarunkowania.
Do 31 grudnia 2027 r, kryteria efektywnego energetycznie systemu ciepłowniczego określone są w art. 7b ust. 4 ustawy Prawo energetyczne:
przez efektywny energetycznie system ciepłowniczy lub chłodniczy rozumie się system ciepłowniczy lub chłodniczy, w którym do wytwarzania ciepła lub chłodu wykorzystuje się co najmniej w:
1) 50% energię z odnawialnych źródeł energii lub
2) 50% ciepło odpadowe, lub
3) 75% ciepło pochodzące z kogeneracji, lub
4) 50% połączenie energii i ciepła, o których mowa w pkt 1-3.
Wg nowej dyrektywy EED efektywny energetycznie system ciepłowniczy od 1 stycznia 2028 r. to system wykorzystujący co najmniej 50% energii z odnawialnych źródeł, 50% ciepła odpadowego, 80% ciepła z wysokosprawnej kogeneracji lub co najmniej połączenie takiego ciepła dostarczanego do sieci, w której udział energii z odnawialnych źródeł wynosi co najmniej 5%, a łączny udział energii z odnawialnych źródeł, ciepła odpadowego lub ciepła z wysokosprawnej kogeneracji wynosi co najmniej 50%.
Zatem od dnia 1 stycznia 2028 r. kryteria definicji efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego odnoszą się wprost do wysokosprawnej kogeneracji.
Kluczowe jest, iż w odniesieniu do wysokosprawnej kogeneracji nowa dyrektywa EED wprowadza w Załączniku III limit emisji bezpośrednich dwutlenku węgla, który w przypadku jednostek opartych o paliwa kopalne, wyznaczono na 270 g CO2/kWh wyprodukowanej energii, przy czym będzie mieć on zastosowanie do jednostek nowych oraz znacząco zmodernizowanych (tj. modernizacji, której koszt przekracza 50% kosztów inwestycji w nową porównywalną jednostkę) po dacie transpozycji Załącznika III.
W przypadku jednostek kogeneracji działających przed wejściem w życie zmienionej dyrektywy, przepisy Załącznika III przewidują możliwość odstępstwa od stosowania kryterium emisyjnego do dnia 1 stycznia 2034 r., pod warunkiem, że takie jednostki posiadają plan redukcji emisji w celu osiągnięcia progu 270 g CO2/kWh do dnia 1 stycznia 2034 r.:
„jednostki kogeneracyjne funkcjonujące przed 10 października 2023 r. mogą być objęte odstępstwem od tego wymogu do dnia 1 stycznia 2034 r., pod warunkiem że mają plan stopniowego ograniczania emisji, tak by do dnia 1 stycznia 2034 r. osiągnęły wysokość nieprzekraczającą progu 270 g CO2 na 1 kWh, i że zgłosiły ten plan odnośnym operatorom i właściwym organom".
Spełnienie wskazanego limitu emisyjności warunkuje posiadanie przed jednostkę wytwórczą statusu wysokosprawnej kogeneracji, w konsekwencji wpływając na to, czy dany system ciepłowniczy spełnia kryteria efektywnego.
Przepisy w takim brzmieniu uniemożliwiają kogeneracji węglowej utrzymanie statusu wysokosprawnej i jednocześnie wprowadzają limit emisyjny dla jednostek gazowych.
Wejście nowego kryterium spowoduje, że kogeneracyjne jednostki węglowe, które nie zostaną zmodernizowane do końca 2027 r. utracą status wysokosprawnej kogeneracji, co w przeważającej liczbie systemów przełoży się również na utratę statusu efektywnego systemu ciepłowniczego i chłodniczego.
Od 2028 r. minimalny udział wysokosprawnej kogeneracji musi wynieść co najmniej 80% aby system można było uznać za efektywny.
Istotnym wymogiem od 1 stycznia 2028 r. jest ponadto udział energii odnawialnej w cieple wprowadzanym do sieci co najmniej 5 proc., by możliwe było spełnienie kryteriów efektywnego systemu ciepłowniczego.
Program „OZE - źródło ciepła dla ciepłownictwa”
W kontekście powyższych zmian regulacyjnych warto odnotować, iż w dniu 9 kwietnia Ministerstwo Klimatu i Środowiska przedstawiło program „OZE źródło ciepła dla ciepłownictwa” o budżecie 2 mld zł, z czego 1,43 mld zł będzie przeznaczone na dotacje, a 0,57 mld zł na pożyczki. Dofinansowanie w formie pożyczki będzie mogło sięgać 70 proc. kosztów kwalifikowanych, a w formie dotacji do 50 proc. kosztów kwalifikowanych. Środki te przeznaczone są na inwestycje dotyczące budowy lub/i przebudowy źródeł o łącznej mocy zainstalowanej co najmniej 2 MWt, w których do produkcji energii cieplnej wykorzystuje się energię ze źródeł odnawialnych. Z uwzględnieniem powyższego warunku pieniądze z omawianego programu będą mogły być przeznaczone na inwestycje w pompy ciepła, kolektory słoneczne i geotermię (bez kogeneracji).
Elementem inwestycji może być ponadto przyłącze do sieci ciepłowniczej należącej do beneficjenta (wytwórcy energii) lub magazyn energii, jednakże warunkiem udzielenia wsparcia na magazyn energii jest zintegrowanie go ze źródłem ciepła, które będzie realizowane równolegle w ramach projektu. Do dofinansowania kwalifikują się instalacje, z których co najmniej 70 proc. ciepła użytkowego wytworzonego w jednostce OZE w roku kalendarzowym zostanie wprowadzone do publicznej sieci ciepłowniczej. Pozostałe warunki wskazano na stronie Funduszu Modernizacyjnego.